The Pond Library

Victoria amazonica, de reuzenwaterlelie

victoria-amazonica

Geschiedenis

De Duitse botanicus Thaddeus Haenke stuitte in 1801 op een reusachtige waterlelie in de vochtige binnenlanden van Bolivia, Zuid Amerika. Daar groeit de koningin der waterlelies in één van de aanvoertakken van de Amazone. Een andere Duitser, de heer Poeppig, maakte in 1832 voor het eerst een geldige beschrijving van de plant met als naam Euryale amazonica. In 1837 trof Robert Schomburgk de reuzenwaterlelie aan, maar hij noemde deze Victoria regia , naar koningin Victoria, de toenmalige koningin van Groot Brittannië. De botanicus Sowerby stelde in 1850 orde op zaken. Hij plaatste de oudste naam (Euryale amazonica) in het juiste geslacht. Sindsdien is het Victoria amazonica.

De ontdekking van Victoria viel precies in het tijdperk waar de fascinatie voor tropische planten in Europa een hoogtepunt bereikte. Fantasieën over het legendarische Hof van Eden werden werkelijkheid door de ontdekkingsreizen van avontuurlijke botanici. Hortussen schoten als paddestoelen uit de grond en het binnenhalen van “nieuwe” plantensoorten waren prestigeprojecten die zeer in de belangstelling stonden bij het grote publiek.

Tussen 1836 en 1840 bouwde de beroemde kassenbouwer Joseph Paxton de tot dan toe grootste kas ter wereld in Chatsworth, Engeland. Deze werd gebouwd in opdracht van koningin Victoria, die een zeer grote interesse bezat voor het tropisch regenwoud. In 1849 was Chatsworth de eerste plaats binnen Europa, waar Victoria in volle glorie heeft gebloeid.
De Hortus Botanicus van Amsterdam was in 1859 de eerste plaats in Nederland die de reuzenwaterlelie bloeiend aan het publiek kon laten zien. Het publiek stond rijendik om een glimp op te kunnen vangen van de bloemen. Dergelijke taferelen komen tegenwoordig niet meer voor, maar tegenwoordig neemt de Victoria nog steeds een speciale plaats in bij hortussen en wintertuinen.

Ingenieus bouwwerk

De Victoria amazonica is de grootste en meest opvallende waterlelie die wij kennen. Ze is daarom ook een beeldbepalend element in veel tropische vijvers en waterpartijen.

Victoria heeft haar indrukwekkende karakter voornamelijk te danken aan de vele schitterende drijfbladeren die de plant draagt. In een aantal weken kan één enkel blad de respectabele diameter van bijna twee meter bereiken. De bovenzijden van de bladeren zijn donkergroen en voelen glad en rubberachtig aan. Kenmerkend zijn de hoog opstaande bladranden die het blad een schotelvorm geven. Aan de onderzijde van de drijfbladeren treft met een netwerk aan van paarsrode, met lucht gevulde nerven. Dit netwerk van nerven zorgt voor de ongekende drijfkracht en stevigheid waar de Amazone-reuzenwaterlelie bekend om staat. Een gewicht van 40 kilo wordt zonder moeite boven water gehouden en dat is allemaal te danken aan de ingenieuze nervatuur aan de onderzijde van elk blad. In de historie hebben architecten de kunst van deze sterke constructie dikwijls afgekeken en verwerkt in grote bouwprojecten.

De plant is er overigens geen om zonder handschoenen aan te pakken. Op de bloemen en bovenzijden van de bladeren na, is de plant gewapend met een groot aantal bloeddorstige stekels. Hiermee beschermt ze zichzelf zo goed als mogelijk tegen vraat. De plant is daarom volledig “Koi-proof”.

Venijnig gebladerte

Opmerkelijke bloei

Terwijl men V. amazonica vrijwel altijd kweekt om het hierboven beschreven gebladerte, mogen wij de bloei ook zeker niet vergeten. Wetenschappers hebben pas kort geleden de raadsels omtrent deze bijzondere gebeurtenis ontrafeld.

De robuuste bloemen van de Victoria hebben eenzelfde structuur als bloemen van andere geslachten uit de Nymphaeaceae familie ( familie der waterlelies ), waaronder de gewone waterlelie en de lotusbloem. De bloemen zijn wel wat groter van stuk, soms tot 30 cm in diameter.

Bloem van de tweede nacht

Elke bloem van V. amazonica opent zich twee nachten achtereen, terwijl deze overdag gesloten blijft. De eerste avond opent zich een smetloze, witte bloem, waarbij een zeer sterke, zoete geur wordt verspreid. De geur trekt aaskevers van het soort Cyclocephala hardyi aan, die voor bestuiving van de vrouwelijke bloem zorgen. De stamper wordt bestoven door stuifmeel die de kevertjes hebben meegenomen van een vorige bloem.

Aan het eind van de nacht zal de bloem zich sluiten, waarbij de aaskevers opgesloten raken. Vanaf dat moment worden de beestjes gegijzeld, terwijl de bloem van geslacht verandert. Als de bloem zich dan na zonsondergang opent is de metamorfose voltooid. De vrouwelijke bloem is mannelijk geworden en van wit naar donkerroze verkleurd. De gegijzelde kevers klauteren weer naar buiten, waarbij ze zichzelf onder het stuifmeel smeren. De cyclus is dan rond, want met dit stuifmeel kan weer een volgende bloem worden bevrucht. Als de kevers hun werk hebben gedaan, duikt de bloem onder, waar het zaad wordt gevormd.

Hoe bijzonder ook, deze waterlelies zijn niet alleen weggelegd voor oerwoudbewoners. Kort geleden hebben een aantal experimenten aangetoond dat het in principe mogelijk is om een Victoria in Nederland of België in bloei te krijgen. Hoe we dit kunnen bereiken zal hieronder beschreven worden. Vanzelfsprekend vergt dit enige inspanning en teleurstellingen!

Van zaadje naar oerwoudkolos

Victoria”s zul je niet direct tegen komen in het assortiment waterplanten van een willekeurig tuincentrum. Daarom zijn wij aangewezen op zaden die men via de digitale snelweg relatief simpel kan betrekken van liefhebbers elders in de wereld. Even zoeken geeft vele resultaten. Verstandig is het dan om met “Longwood” of Euryale ferox te beginnen, omdat deze relatief gemakkelijk en sterk zijn.

In vrijwel elk klimaat kweekt men de reuzenwaterlelie als een eenjarige plant. In een paar maanden tijd groeit de plant van een zaadje naar een kolossale schoonheid, die vervolgens na een overweldigende bloei grote zaden vormt en vervolgens afsterft. Als u ’s zomers bloeiende planten wilt zien, zaai ze dan in januari of februari.

Zaden mogen onder geen enkele voorwaarde uitdrogen, wat een probleem vormt voor transport. Men zal ze in een vochtige staat moeten verzenden om te voorkomen dat de zaden onbruikbaar raken.

Eenmaal ontvangen snijdt u de zaadschil iets in om de kiemgraad te vergroten. Het zaad wordt vervolgens in een met water gevulde jampot gestopt en op een zonnige, warme plaats gezet. Euryale ferox en V. “Longwood Hybrid” hebben al genoeg aan kamertemperatuur, maar V. amazonica ontkiemt alleen bij 30 graden Celsius. Na 3 tot 12 dagen komt het zaaisel op.
Eén tot twee weken later kunnen de zaailingen worden opgepot. Dat gebeurt in een mengsel van zand, klei en turf in plastic potjes vol met gaten. Heel belangrijk is nog het doormengen van boomschors en kleitabletten. De potjes worden in een afgesloten kasje geplaatst waarin het water tot drie cm. boven de potjes staat.
Een maand na het zaaien verschijnen de eerste drijfbladeren. Zodra ze het oppervlak bereiken mag het waterniveau iets stijgen tot maximaal 10 cm. Vanaf dat moment zal het water regelmatig moeten worden ververst voor een periode van 4 tot 8 weken. De Victoria”s groeien in die periode erg hard en op een gegeven moment zullen er wortels uit de potjes komen. Dan is het zover om de planten in een definitieve pot te planten. Drie maanden later kunt u bloeiende lelies hebben.

Verzorging

Warmte is heel belangrijk voor een reuzenwaterlelie. Een serre of binnenvijver is dan ook ideaal voor deze planten. Met enige inspanning kunnen wij Euryale ferox of Victoria “Longwood Hybrid” in een verwarmde vijver of terrasvijver houden gedurende een polderzomer. Veel bloemen zullen er buiten niet verschijnen, maar de charme wordt tenslotte ontleend aan de pompeuze drijfbladeren. Het onderkomen hoeft zeker niet groot te zijn, een paar honderd liter is al voldoende. Victoria doet het niet in kalkrijk water, Euryale stelt verder maar weinig eisen. Dagelijks onderhoud bestaat uit het regelmatig verwijderen van verdord blad en af en toe een scheutje mest geven.

Euryale ferox

Victoria in de polder

Wat ik in dit artikel heb beschreven is vooralsnog een experiment. Hobbyisten die echter toe zijn aan iets nieuws en wel in zijn voor een experimentje zou ik graag willen aanmoedigen om deze planten uit te proberen. Euryale ferox of Victoria “Longwood Hybrid” zullen waarschijnlijk niet meer problemen opleveren dan het kweken van tropische waterlelies of lotusbloemen. Victoria in de polder, dat kan best!

Een badkuip is al groot zat
Dennis Barten

Dennis Barten

Sinds het najaar van 2005 was Dennis Barten de hoofdredacteur van Koi Wijzer, het magazine van de vereniging KOI 2000. Als persvoorlichter was hij bovendien nauw betrokken bij de organisatie van De Nationale Koi- en Vijverdagen. Hij is woonachtig in Nijmegen en studeerde geneeskunde (medicijnen) aan de Radboud Universiteit. Voor deze sie schrijft Dennis artikelen over verschillende onderwerpen, veelal vanuit een kritisch-wetenschappelijke invalshoek.

Artikel Inhoud

The Pond Library

Als tuinliefhebber is een waterpartij zoals een vijver of waterornament essentieel om je tuin echt compleet te maken. Een vijver wordt pas echt tot leven gebracht met waterplanten, vijvervissen en waterdieren. En voor liefhebbers van prachtig gekleurde gekleurde koi, staan bekend als koi keepers.

Op de "Nieuw hier? Start hier!" pagina vind je een volledig overzicht van de meest interessante en populaire artikelen op de website.

De Vijvers en Koi Kennisbank bevat uitgebreide achtergrondinformatie over alle aspecten van de tuinvijver en de koi-hobby. Hier vind je basiskennis en uitleg over alle begrippen.