Eerste hulp bij gewonde koi

Afhankelijk van de oorzaak, kunnen aanwijzingen voor fysieke schade enorm uiteenlopen. Waar de ene gewonde Koi alleen een snee heeft of enkele schubben is verloren, kan de andere nauwelijks nog zwemmen omdat zijn ruggengraat is gebroken. In het algemeen kunnen we stellen dat er sprake is van een verwonding wanneer alleen een enkele Koi bepaalde afwijkingen (zie tabel 1) vertoont. Hebben meer Koi symptomen, dan moet je ook in termen van ziekten en water(mis)management moeten denken. Als de fysieke schade groot is – denk dan onder meer aan omvangrijke wonden -, wordt de vis idealiter in quarantaine geplaatst. Zorg hierbij voor schoon, gezond water en houdt de zieke goed in de gaten.

Mogelijke oorzaken

Als de schade vrij plotseling is ontstaan (de ene dag is er geen vuiltje aan de lucht, de volgende dag is het probleem duidelijk aanwezig), dan is een fysieke verwonding waarschijnlijker dan een infectie of problemen met de waterkwaliteit. Echter, als de verwonding onopgemerkt blijft, dan kan deze in een tijdsbestek van enkele dagen geïnfecteerd raken. De verwonding heeft dan als ‘porte d’entree’ voor bacteriën, schimmels of parasieten gefungeerd. In zulke gevallen is het soms moeilijk om te bepalen wat er nu het eerst was: de de infectie of de beschadiging?

Wanneer een Koi langs een ruw oppervlak schuurt, kan deze schubben verliezen. Het onhandig hanteren van Koi en het gebruik van de verkeerde koinetten kunnen er eveneens voor zorgen dat er schubben loslaten. 

Het op een onhandige manier hanteren van Koi kan ook tot snij- of schaafwonden van de huid leiden. En tot gescheurde of gespleten vinnen. Snijwonden die parallel lopen, zijn mogelijk van bloeddorstige kattenklauwen afkomstig, terwijl je bij diepere sneeën (steekwonden) eerder moet denken aan verwondingen die door visetende vogels zijn aangebracht. Als vriend reiger er immers niet in slaagt om een vis in zijn geheel te verorberen, zal hij proberen om het dier met stekende bewegingen om het leven te brengen.

Natuurlijk komt het ook voor dat Koi zichzelf beschadigen. Bijvoorbeeld wanneer een Koi een vlieg uit de lucht wil pakken, als er plotseling gevaar dreigt en een Koi dekking zoekt of bij het wilde paarritueel. Niet zelden worden hierbij de rijpe vrouwtjes door hitsige mannetjes de waterkant opgeduwd. Irritatie van de huid, door slechte watercondities of de aanwezigheid van parasieten, kan ertoe leiden dat Koi zich herhaaldelijk aan ruwe oppervlakken zullen schuren, waarbij soms lelijke beschadigingen optreden.

Verwondingen in de vorm van een plotselinge vervorming van de ruggengraat zijn vaak het gevolg van een grote klap of botsing. Dit in tegenstelling tot het geleidelijk vervormen van de ruggengraat, zoals je dat ziet bij een chronisch tekort aan mineralen in het dieet. Omdat Koi van nature veel in de modder wroeten, worden beschadigingen aan de bek veel gezien. Deze kunnen echter ook het gevolg zijn van ruw transport of het botsen tegen een vijverwand.

Wanneer Koi diverse fysieke verwondingen ontwikkelen, zowel huidwonden als gespleten vinnen, houdt dan rekening met een infectie of slechte watercondities als oorzaak van de problemen. Directe actie is dan vereist.

Wat te doen?

Kleine verwondingen – zoals een kleine snijwond of het verlies van enkele schubben – behoeven meestal geen behandeling. Wel is het zaak om de licht beschadigde dieren goed in de gaten te houden tot de wonden weer zijn geheeld. Helen de wonden slecht, overweeg ze dan te reinigen met een antibacteriële oplossing en af te dichten met een goed afsluitende wound seal (bijv. propolis). Is er sprake van een grote wond, laat je dan door een expert (bij voorkeur een dierenarts) adviseren.

Preventieve maatregelen

Voorkomen is beter dan genezen. Veel verwondingen zijn het gevolg van menselijke fouten. Zorg ervoor dat je weet hoe je een Koi moet hanteren en maak gebruik van de juiste materialen. Breng een bezoek aan een koidealer of koishow om te zien hoe de vissen daar worden gehanteerd. Hoe hanteren ervaren hobbyisten een net en hoe verplaatsen zij een Koi van A naar B? Investeer in een koinet van goede kwaliteit, zodat je de kwetsbare vissenhuid niet beschadigd. En til je Koi nooit hoog in de lucht. Een diepe val op een harde ondergrond kan een Koi fataal zijn. 

Als een Koi op zijn zij moet liggen, bijvoorbeeld om een wond te kunnen behandelen, leg hem dan op een vochtige handdoek. Leg een vis nooit direct in het gras, laat staan op een stenen ondergrond. En voorkom zuigschade aan de huid of ogen door netjes te plaatsen voor de aanvoerpijpen naar het filter. In dit kader is met name de skimmer berucht. Zijn er katten of reigers in de buurt, neem hier dan (diervriendelijke) maatregelen tegen.

Behandelingstips

• Laat een Koi nooit onbewaakt achter in een inspectiebowl, ook niet wanneer deze onder zeil is. Immers kan hij uit de bak springen en zo lelijke verwondingen oplopen. Wees er altijd op voorbereid dat een Koi kan springen.
• Laat Koi in schoon en gezond water herstellen. Zo voorkom je dat ze opnieuw geïnfecteerd raken.
• Wonden helen sneller als een Koi zich in water bevindt met een temperatuur van boven de 18 ºC.

Fysieke beschadigingen en hun oorzaken

Ontbrekende schubben

1. Mogelijke oorzaken
   • Schuren tegen een ruw oppervlak, zoals bijv. een steen
   • Onhandig hanteren van Koi
   • Schade door een net
2. Opmerkingen
   • Waak voor een lokale huidinfectie van parasieten of bacteriën.

Snij- of schaafwonden

1. Mogelijke oorzaken
   • Contact met een scherp of ruw voorwerp
   • Onhandig hanteren van Koi
   • Kattenklauwen
   • Schade ten gevolge van het paarritueel
2. Opmerkingen
   • Als Koi herhaaldelijk schuren, check dan de parameters (met name nitriet) en maak een afstrijkje van de slijmhuid. Zitten er zweren op de huid, dan zijn bacteriën en/of ammonium het oorzakelijke probleem.

Diepe steekwonden

1. Mogelijke oorzaken
   • Visetende vogels (reigers, aalscholvers,…)
2. Opmerkingen
   • De steekwonden zijn veelal gepaard.

Beschadigde/verdwenen ogen

1. Mogelijke oorzaken
   • Oogcontact met een ruw of scherp voorwerp
   • Botsing met de in- of uitlaat van het filter
2. Opmerkingen
   • Pompen met een sterke aanzuigkracht kunnen ervoor zorgen dat een Koi één van zijn ogen verliest.

Kromme ruggengraat

1. Mogelijke oorzaken
   • Blikseminslag
   • Val op een harde ondergrond
   • Schade t.g.v. een botsing
2. Opmerkingen
   • Een blikseminslag kan ervoor zorgen dat alle spieren samentrekken en daarmee een breuk veroorzaken. Ook elektrische lekken zijn berucht.

Gescheurde of gespleten vinnen

1. Mogelijke oorzaken
   • Fysieke beschadiging
   • Onhandig hanteren van Koi
2. Opmerkingen
   • Denk ook aan eventuele infecties, met name aan vinrot.

Schade aan de bek

1. Mogelijke oorzaken
   • Schade door bodemgrondelen
   • Transport, botsschade
2. Opmerkingen
   • Verwondingen aan de bek zijn zeer gevoelig voor infecties. Probeer de wonden lokaal te behandelen.