Het moerasfilter deel 2 de (op)bouw

In het moeras staan planten ingebed in substraat. Maar er is natuurlijk veel meer over te vertellen dan dat alleen !

De opbouw

Eerst de diepte

De dikte van de filterende laag (het substraat) bedraagt best zo”n 60 à  70 cm. Tellen we daarbij nog een eventuele « kelderruimte » en waterlaag bovenop het substraat, dan komen we aan zo’n totale diepte van een kleine meter. Toch hoeft dit geen strikte norm te zijn, ook een moerasfilter van 60 cm diep dat werkt mbv. drainageslangen zal goed functioneren ! Ondieper dan 60 cm zou ik nu niet gaan om bevriezing in de winter te voorkomen, maar door de constante stroming die er heerst zal bij vriesweer in principe geen dikke ijslaag gevormd worden op het moeras.. Doch dit is dan ook weer afhankelijk van de grootte van het oppervlak en de gebruikte stroming. Dieper dan een meter hoeven we zeker niet te gaan : bij het reinigen van bestaande moerasfilters bleken plantenwortels van bijvoorbeeld gele lissen namelijk niet dieper dan +-70cm te wortelen.

Het volume

Echt strikte normen kunnen we hier niet voor geven, omdat deze factor afhankelijk is van meerdere variabelen zoals : visbezetting, voergedrag, overige filtratie, supplementaire waterverversing, enz.

Wie dit type filter gebruikt om zijn zwemvijver helder te houden, komt met een volume aan moeraszone van 10% in principe toe. Gaat het om een vijver die je zonder water verversen en een redelijke visbezetting helder en algenvrij wil houden, dan mag je eerder een minimaal volume van 25% aanhouden.

Laten we stellen dat de economisch en praktisch haalbare moeraszone een volume heeft van een waarde tussen deze beiden in (10 tot 25 % van het totale watervulume). Wie kleiner gaat zal zich meer moeten behelpen met geregelde waterverversingen, wie groter gaat mag in principe geen problemen met slechter wordende waterkwaliteit verwachten. Met die bedenking dat de vijver natuurlijk goed aangelegd en onderhouden is !

Het filter is bekleed met 1mm PVC folie en heeft een diepte van ongeveer 60cm. Als substraat levert lava hier goed werk. De darmen kunnen makkelijker gelegd worden eens er wat substraat op komt te liggen, zorg ook dat de darmen op meer dan 1 plaats verbinding maken met het “verzamelvat”.

Het substraat

In principe zijn meerdere gesteenten mogelijk te hanteren. Kiezel, zand, keitjes, argex, lava, vijversubstraat.. materiaal dat inert is (op termijn geen stoffen afgeeft aan het vijverwater), een goede aanhechting van bacteriën en inworteling van planten toelaat en daarenboven niet te grof of fijn is vulstaat perfect.
Om die reden is zand minder aangewezen aangezien het veel te fijn is (zelfs met de meest grove korrel). Omdat de vijver een milieu is waar vaste deeltjes dienen verwijderd te worden zal een moerasfilter (gedeeltelijk) op zand snel neiging hebben tot dicht slibben. Wie overtuigd is enkel water in het moeras te pompen dat voorheen een degelijke mechanische filtratie heeft ondergaan kan dit proberen. Hou wel rekening dat het debiet beperkter zal zijn.
Hoewel kiezel en keitjes geen al te groot oppervlak bezitten kunnen ze best gebruikt worden als gunstig substraat. Dat hebben ze al meermaals bewezen. Keitjes vind ik vooral een aanrader door bovenop het substraat een dunne laag aan te brengen om het geheel wat mooier af te werken.
Toch zou het naar mijn mening beter zijn om gebruik te maken van die gesteenten die poreus zijn en aldus een groot (inwendig) oppervlak bezitten. Dat biedt meer bacteriën de kans zich te gaan kuloniseren in het moeras waardoor de waterzuivering in principe met meer rendement werkt. We denken hiervoor aan lava, vijversubstraat, argex, ea. :

Lava (lavasplit):

• zeker aan te raden qua prijs/kwaliteit !
• stevig en poreus maar zwaar
• qua kleur misschien minder aantrekkelijk
• spoelen voor gebruik ! Het spoelwater bevat zwavelverbindingen dewelke we uit de vijver weren.

Argex:

• goedkoop
• heeft neiging te drijven (zulang de poriën zich niet vulgezogen hebben met water)
• slechte doorstroming binnenin het materiaal (gunstig voor denitrificatie ??)
• gaat na verloop van tijd vergruizen waardoor er slechts nog « zand » overblijft

Vijversubstraat:

• ongetwijfeld ideaal qua kleur, (inwendig) oppervlak, stevig doch licht
• duur!

Vergelijk verschillende vijverzaken qua prijs want hier zit enorm wat variatie op ! Het is natuurlijk niet verboden een mengeling van substraat te gebruiken, maar eens het moeras opgebroken dient te worden zal er nog moeilijk een scheiding in te houden zijn. Om een voorbeeld te noemen : wie kiest voor (het misschien goedkoopste) argex kan hierover nog een dunne laag vijversubstraat leggen opdat de kleur mooier oogt en de argex korrels niet beginnen te drijven eens het moeras gevuld wordt met water. Wie diverse soorten substraat-lagen wil aanbrengen kan tussen beide schaduwdoeken leggen. Dit is een stevig kunststof materiaal dat zeer doorlaatbaar is en bij eventueel opbreken van het moeras een scheiding der materialen zal vergemakkelijken.

De omranding

De moeraszone kan « ingeplant » zijn in folie, een voorgevormde polyesterbak of (gepolyesterd) beton. Qua prijs-kwaliteit kunnen we stellen dat folie zeker vulstaat ! Op termijn is rubberfolie de beste keus, maar eenmalig duur in aankoop. De folie (of polyester) wordt dan wel best beschermd tegen het scherpe substraat door tussen beiden een laag antiworteldoek aan te brengen!

Bouw van de moeraszone:

In elk moerasfilter is het zo dat planten naakt ingeworteld worden in substraat. Het water loopt er dan van onder naar boven (upflow) of omgekeerd (downflow) doorheen en verzamelt zich om gezuiverd naar de vijver terug te gaan.

In de bouw en constructie dienen we onderscheid tussen twee belangrijke systemen te maken ! Of men werkt met een « kelderruimte », of met drainagebuizen. We vervolgen deze bespreking met betrekking tot het downflow type, maar dit kan evengoed bekeken worden voor het upflow moeras.

Water uit de vijver (of komende van een « voorfilter ») komt aan de oppervlakte in het moeras terecht en baant zich een weg doorheen de substraten en plantenwortels naar onderen toe. Onderaan verzameld het zich dan :

• In drainagedarmen:

Deze buizen worden best op de bodem verdeeld zodat we een gelijkmatige stroming verkrijgen in heel het sustraat van het moeras. Dit kan ook nog extra gestimuleerd worden door meerdere aansluitpunten te voorzien van de drains met het « verzamelvat ». Mocht 1 van deze eventueel gaan dichtslibben kunnen de overige drainagebuizen voor een compensatie-aanvoer van water zorgen.

Dit systeem (dus mbv drainagebuizen) wordt het best gebruikt in downflow. Uit ervaring kan ik u garanderen dat het inpompen van vijverwater rechtstreeks in het verzamelvat (van waaruit het zich verdeelt over de drainbuizen) op termijn leidt tot verstopping van de buizen. Zonder enig voorfilter zal dit des te sneller gebeuren.

• In een « kelderruimte » Onder het moeras kan een holle ruimte voorzien worden.Het substraat met planten rust dan op een geperforeerd rooster, dat zelf dan ook weer rust op steunblokken. Bedenk dat 1 kuub lava ook 1 ton weegt ! Wanneer het moeras gevuld is met water hoeft het rooster geen enorme tegenkracht uit te oefenen, maar als u het water wegpompt gaat het natte substraat dan ook fel doorwegen. Laat het rooster rusten op stevige stenen of hardhouten balken, en voorzie in een rooster dat sterk genoeg is !

Het vinden van een geschikt rooster is niet altijd een evidente zaak. Een dikke PVC plaat die meermaals doorboord wordt kan zeker dienen, doch prijslijk is het meestal niet. Hetzelfde geldt voor polyester-platen. Als alternatief kan men het moeras laten rusten op smalle hardhouten planken dewelke op korte afstand van elkaar liggen, het doorsijpelen van substraat wordt dan voorkomen door op de planken kippengaas te leggen met fijne mazen. Bedenk wel dat het niet ideaal is om dit gegalvaniseerde en dus niet inerte (afgifte van Zink) materiaal in de vijver aan te wenden. PVC is daarom beter als zulks te vinden is.In diverse winkels zijn veelal wel materialen te vinden die geschikt zijn (zelfbouwmarkten, hout-en-bouwmarkt,..) en geen bom geld kosten.De verticale buis op de schema”s weergegeven is een « verzamelvat ». Hier verzamelt het gezuiverde (downflow) of binnen komende (upflow) water zich, om dan verder geleid te worden (downflow “> richting vijver ; upflow -> richting moeras). Uw vindingrijkheid kan u hier natuurlijk meerder elementen voor laten gebruiken. Denk aan een dikke grote PVC-sanitairbuis, of een grote ton,.. Al dan niet bevindt de pomp zich hierin. Als een pomp hier bij normaal gebruik (verzamelvat als inbreng van water) niet aanwezig is, kan ze er wel handig werk leveren bij momenten dat u het moeras wenst te back-washen (spoelen door een tegengestelde stromingsrichting te forceren). Zo kan slib afgevoerd worden. De buis of ton moet dan uiteraard wel groot genoeg zijn opdat er een pomp kan in gezet worden.

De ervaring vertelt ons..

Downflow moerasfilters hebben weinig neiging tot dichtslibben omdat het substraat hier als voorfiltering dienst doet : vuildeeltjes blijven hierin steken en worden daar afgebroken zodat er steeds zuiver water zich onderaan verzamelt. Het beste is dan om dat gefilterde water middels de pomp terug naar de vijver te loodsen. Al veel zulke moerasfilters gaan jaren mee zonder spoor van verstopping.

Upflow systemen werken best met een kelderruimte onderin van waar het water zich verdeelt over het substraat. Slib dat eventueel nog meegevoerd wordt kan bezinken naar de bodem en zou in drainagedarmen snel tot dichtslibben leiden. Naast slib zijn daarvoor draadalgen zeker ook grote boosdoeners !