Guido Lurquin
Het is een opvallende plant die het verdient om in of bij de vijver toegepast te worden. Onder de bladplanten voor de vijver is het wellicht de kleurrijkste … en over zijn geur zult u zelf moeten oordelen.
Neen, de webmaster is niet vergeten de Nederlandse naam erbij te zetten. Voor deze plant is helemaal geen Nederlandse naam beschikbaar. U zult het met de Latijnse moeten stellen. Nu ja, zuiver Latijn is het ook weer niet want het Nederlandse woord ‘houttuyn’ (houttuin) komt erin voor.
Het geslacht Houttuynia behoort tot de familie Saururaceae (salamanderstaartachtigen). De Saururaceae zijn een kleine, eigenlijk weinig bekende plantenfamilie, bestaande uit vijf geslachten met in totaal slechts zeven soorten. Ze worden in het Engels ‘lizard’s tails’ genoemd in verband met de vorm van hun bloeiwijzen. Salamanderstaarten komen van nature voor in de subtropen van het Verre Oosten en de subtropen van Midden- en Zuid-Amerika maar niet in de andere werelddelen. Alle Saururaceae zijn in de natuur overblijvende planten met enkelvoudige bladeren en tweeslachtige bloemen. De bloemen zijn eerder primitief (omgeving Magnoliaceae). Ook salamanderstaart, onder aquariumliefhebbers beter bekend als Leids plantje (Saururus cernuus), hoort tot deze familie.
Het genus Houttuynia is monotypisch, dit wil zeggen: bevat maar één soort. .
Houttuynia cordata wordt meestal 15 à 45 cm, soms 60 cm hoog. De bladeren zijn hartvormig en toegespitst en staan verspreid op rode stengels. Ze zijn 5-10 cm lang en half zo breed. Langs de bladranden bevindt zich een, vaak smal, randje rood. De korte, stevige bladsteel is aan de voet verbreed tot een geoorde bladschede. De plant heeft vertakkende wortelstokken die overal nieuwe scheuten omhoog sturen.
De bloemaren zijn enigszins vergelijkbaar met die van perzikkruid en verschijnen in de zomer, met dit visuele verschil dat er bij Houttuynia een kraag van vier witte schutbladeren onder de aar zit. Deze blaadjes doen denken aan kroonbladeren maar zijn het niet. De gehele bloeiwijze lijkt zodoende op één enkele bloem, ongeveer als die van een aantal Cornus-soorten. Houttuynia cordata is botanisch interessant omdat de zaden parthenogenetisch gevormd worden. Dat wil zeggen zonder dat bevruchting voorafgaat. De zaden bevatten weinig kiemwit en een kleine kiem. Ze hebben wel een duidelijk en melig perisperm.
Oorsprong en variëteiten
Houttuynia cordata komt in het wild voor van de Himalaya tot Japan en kan daar op sommige plaatsen een hinderlijk onkruid zijn. Bij ons kan door de wintermaanden geen echte groei-explosie optreden, maar de planten breiden zich wel goed uit. Weldra zullen de hartvormige bladeren de bodem zo goed bedekken dat er niets of weinig anders doorheen kan groeien, wat een voordeel is wat betreft tuinonderhoud.
Er zijn twee cultivars in de handel en deze zijn veel gemakkelijker verkrijgbaar dan de wildvorm. De cultuurvariëteit ‘Plena’ heeft gevulde bloemen en groeit minder uitbundig. Bekender is de vorm ‘Chamaeleon’ met bonte bladeren, die zoveel kleuren hebben als een kameleon. Het is deze variëteit die meestal in de handel komt en terecht want rood, romig geel en kakigroen op elk blad, waar vindt men dat nog buiten de herfst? Nergens wellicht. In de zon bekomt men de mooiste, hevigste kleuren. In de schaduw worden de bladeren groter en meer groen.
In tuin en vijver
Houttuynia verdient een plaatsje aan of in vijvers. De prachtige bladkleuren, vooral van de cultivar ‘Chamaeleon’ maken dat dit een van de opvallendste moerasplanten is. Niet dat ze in elke watertuin op hun plaats zijn, soms kunnen deze planten namelijk té veel in het oog springen. In een amfibieënvijver die uitsluitend bevolkt werd met inheemse gewassen zullen ze echt uit de toon vallen.
Een tamelijk grote groep geeft het meeste effect. Vermits Houttuynia’s zowel buiten de vijver als erin goed groeien zijn het ideale bedekkers om vijverranden weg te werken.
In de tuin groeit Houttuynia het best op een vochtige, halfbeschaduwde plaats op venige of kleiachtige grond en het is er een goede grondbedekker. Het is wenselijk de planten wat af te dekken tijdens periodes van strenge vorst. In het voorjaar geplante exemplaren zullen makkelijk de winter doorstaan omdat ze dan al dieper gelegen wortels hebben kunnen ontwikkelen. Laat in het seizoen verplante exemplaren zijn gevoeliger voor vrieskou.
In de vijver plant men ze best 5-10 cm diep, liefst in manden. In de winter laat men de manden dan wat zakken want de wortels zijn nogal gevoelig voor ijs. Maak U in ieder geval niet te veel zorgen want zo streng zijn onze winters nu ook weer niet.
Houttuynia is ook – zij het slechts tijdelijk – bruikbaar in het aquarium en wordt door ‘beginnelingen’ gretig gekocht omwille van de opvallende bladkleuren. Het plantje is echter eerder geschikt voor het paludarium, waar het voor een aardig effect zal zorgen.
Vermenigvuldiging gebeurt probleemloos door scheuren en de plant laat zich ook makkelijk stekken.
Leuke weetjes
In 1820 werd voor het eerst zaad van Houttuynia cordata naar de Kew Gardens gezonden maar pas zes jaar later bloeiden de eerste planten er. De botanicus Thunberg gaf de plant een wetenschappelijke naam. Hij gaf de geslachtsnaam ter ere van Maarten Houttuyn (1720-1798), een Nederlander, die als arts goed thuis was in de plantkunde. Deze laatste vertaalde de Systema Naturae van Linnaeus naar het Nederlands en werkte die nog meer uit. De veel bekendere Thunberg wilde de bijna vergeten Houttuyn eren. De soortnaam ‘cordata’ verwijst naar de hartvorm van de bladeren.
Bij kneuzing geven de planten een geur af die volgens sommige auteurs doet denken aan sinaasappels, volgens anderen aan bloed of slecht vlees en volgens nog anderen aan rotte vis. Eigenlijk kan ik ze allemaal gelijk geven.
In Indonesië weigerde men deze planten te bestrijden omdat men dacht dat ze gegroeid waren uit het vlees en bloed van een man die door een tijger werd verscheurd. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de eigenaardige bloedgeur. De plant wordt daarentegen in China en Vietnam als groente gekweekt. Men verwerkt er de bladeren in salades. Ook behandelt men er daar oogziekten mee.
Men kan deze kleurige planten in bloemstukken verwerken, zolang de bladeren maar met rust worden gelaten. Ze blijven zeker een week goed in een vaas. Worden er echter na enige tijd wijzigingen aangebracht in het bloemstukje dan is de geur snel veranderd in een alles doordringende stank. Men is gewaarschuwd.
