Tim Barbé
Aan een moerasfilter is ook onderhoud noodzakelijk zodat we in het groei seizoen een actief werkend filter hebben.
Seizoengebonden onderhoud
Wanneer we groeikrachtige planten kiezen kunnen we ze dan ook meermaals in het jaar snoeien. Dat zorgt ervoor dat de plant steeds opnieuw gestimuleerd wordt tot groei en dus tot het omzetten van in het water opgeloste stoffen tot biomassa. Op die manier hebben we dan ook gedurende een heel ruime periode van het jaar een aktief werkend moerasfilter. Gedurende het bloeisezoen laten we de planten met rust, tot ze uitgebloeid zijn.
De uitgebloeide plantendelen snoeien we bij een volgende snoeibeurt mee weg. Naar het einde van augustus toe snoei ik een laatste keer opdat de nadien bijgegroeide plantenmassa tijd heeft om gedurende de winter het moeras op te fleuren. Die bladeren snoei je dan in het begin van het vijverseizoen weg opdat er weerom plaats is voor de plant om nieuwe door te laten schieten als in mei de bloei terug op gang komt. Planten die eerder al teken geven van het voor bekeken te houden (bvb. gele bladeren) snoei je vroeger weg. Al wat dood is komt tot ontbinding en zorgt voor een onnodige belasting van het water zodat we die delen dan ook steeds trachten te verwijderen gedurende heel het jaar.
In het najaar kan je na een grondige reinigingsbeurt een gaas over het moeras spannen om eventuele bladeren te weren. Restanten die toch op de bodem van het moeas belanden kan je in het voorjaar verwijderen met een klein schepnetje of met een vijverstofzuiger. Handig aan het afzonderlijke moeras is dat je reinigingswerkzaamheden in het najaar/vroege voorjaar kan uitvoeren zonder de vissen hierbij te storen.
De grote schoonmaak
De hamvraag bij dergelijke filters is steeds weer « zal dit moeras dichtslibben en zo ja, wat dan? ». Zoals reeds eerder vermeld spelen vele factoren een rul in de belasting van het moeras. Wanneer de belasting te groot is en mechanische voorfiltratie ontoereikend (of ontbrekend), dan zal na verloop van tijd onvermijdelijk verzadiging optreden. In vijverzaken die dergelijke moerassen als enige filtratie aanwenden in koivijvers, hanteert men als gangbare periode 4 a 8 jaar, met uitlopers tot meer dan 10 jaar. Zelf kennen we een zwaar bezette koivijver die probleemloos 7 jaar zonder grote schoonmaak noch water verversen draaide en na reinigingsbeurt weer vertrokken is voor de volgende 7 vette jaren!
Belangrijk bij dit alles is dat het mogelijk verval van je moeras mooi gecontruleerd kan worden en zich dus zeker geen tijdbom in je vijver bevindt, zoals wel eens wordt beweerd. Hoe ga je te werk? We nemen als voorbeeld een downflow moeras, bij een upflow is de situatie net omgekeerd. Na het in gebruik nemen van je moeras start je de pomp op en meet je het verschil in waterniveau binnen en buiten de pompschacht. Binnen de schacht staat het water iets lager bij downflowmoerassen en iets hoger bij upflow. Dit hoogteverschil is evenredig met de weerstand die de pomp ondervindt om het water doorheen het moeras te pompen. Initieel is bij een voldoende groot moeras weinig verschil merkbaar. Na 1 tot 2 seizoenen bereikt de wortelmassa van de planten zijn maximum en merken we een daling van het niveau (en vermindering van het effectieve pompdebiet): de wortels hebben een fijner filtermedium opgebouwd, wat leidt tot meer weerstand.. Geen vuiltje aan de lucht (of in het moeras ..). De volgende seizoenen houden we dit niveau in de gaten en kijken of het nog verder zakt en zo ja aan welk tempo. Stabiliseert het zich (groene kurve ,zie figuur), dan kunnen we stellen dat het moeras niet in verzadiging zal treden. Daalt het niveau elk jaar wat verder, dan kunnen we vrij goed inschatten na hoeveel tijd onze pomp lucht zal aanzuigen indien geen actie ondernomen wordt (rode kurve ,zie figuur).
Is het moeras dan toch aan een grote schoonmaak toe, dan hoeft ook dit geen rampenplan te zijn. De meetresultaten laten je toe om tijdig te handelen. Voer de reiniging uit in het late najaar-vroege voorjaar, wanneer de vissen nog nauwelijks of helemaal niet gevoerd worden. Eerst zet je de pomp uit, zodat het moeras afgezonderd wordt van de vijver. In direct verbonden moerassen (zie onderstaande tekening) laat je het waterpeil zakken (typisch +-25cm) tot de scheidingsdam droog komt te liggen en de beide vijvers niet meer in verbinding staan met mekaar. Vervolgens graaf je de planten uit en bewaar je deze tijdelijk in bijvoorbeeld enkele grote metselspeciekuipen. Vervolgens wordt het substraat in een geperforeerde plastic bak geschept (bijvoorbeeld de typische aardappelbak) en spoel je het (cfr. goudzoeker) in het nog aanwezige water. nadien wordt het substraat met kruiwagen afgevoerd naar bijvoorbeeld een groot dekzeil elders in de tuin.
Naarmate het substraatniveau zakt, pomp je het vuile water gradueel weg met een dompelpomp. Wanneer alles is verwijderd en gereinigd, kan je weer starten met de opbouw.
Dergelijke handeling vat men best aan met 2 personen, zodat de klus voor bijvoorbeeld een koivijver in 1 dag kan worden uitgevoerd. Bij het terug opstarten van het moeras houdt men de waterwaarden extra in het oog en stuurt eventueel bij met tijdelijk water verversen tot alles weer stabiliseert.
Heb je de ruimte (en voldoende energie), overweeg dan om de vijver van 2 of meerdere volwaardige moerassen te voorzien. Aldus kan je rustig de reiniging van 1 moeras uitvoeren, terwijl het tweede op vulle toeren is gebracht.
